گفتاری به زبان ساده درباره قاعدگی

قاعدگی یا عادت ماهانه، که ما به صورت عامیانه آن را «پریود» می‌نامیم، خونریزی در اثر ریزش لایه داخلی رحم یا همان آندومتر است. خون و بافت آندومتر از طریق دهانه رحم و واژن دفع می‌شود.

 

چرا پریود اتفاق می‌افتد؟

در هر چرخه قاعدگی، بدن برای حاملگی آماده می‌شود. ابتدا یک یا چند تخمک از تخمدان آزاد می‌شوند و به سمت رحم حرکت می‌کنند. اگر در زمانی که تخمک در حرکت به سوی رحم است، اسپرم به آن برسد لقاح صورت می‌گیرد و رویان یا نطفه تشکیل می‌شود. رویان می‌تواند پس از رسیدن به رحم، به دیواره داخلی آن متصل شود تا دیواره رحم آن را محافظت و تغذیه کند؛ به این مرحله از تشکیل جنین لانه‌گزینی می‌گویند. تنها سلول‌های تخمکی که بارور شده‌اند و کامل لانه‌گزینی کرده‌اند می‌توانند به رشد خود ادامه داده و تبدیل به جنین شوند. برای اینکه لانه‌گزینی موفق باشد هم زمان با تولید و آزادسازی تخمک از تخمدان، رحم هم دچار تغییراتی می‌شود تا در صورت وقوع لقاح رحم آماده حمایت و تغذیه رویان باشد. اگر لقاح رخ ندهد و یا رویان نتواند به‌طور صحیح در بافت داخلی رحم لانه بگزیند، بافت لایه داخلی رحم از رشد می‌ایستد و ریزش می‌کند تا برای شروع دوره دیگری از باروری آماده شود.

 

اما دقیقا چه چیزی باعث خونریزی می‌شود؟

چرخه قاعدگی متکی به سیگنال‌های هورمونی است. این هورمون‌ها هستند که تغییرات را به اندام‌های مختلف دیکته می‌کنند. در نیمه اول چرخه قاعدگی، یکی از تخمدان‌ها آماده آزاد کردن یک یا چند تخمک است. این تخمدان همچنین مقدار قابل توجهی هورمون استروژن تولید می‌کند. استروژن به لایه داخلی رحم، سیگنال آغاز رشد را می‌دهد (۱). پس از آزاد شدن تخمک، تخمدان هورمون پروژسترون می‌سازد. پروژسترون هم به رشد لایه داخلی رحم کمک می‌کند و آن را زنده نگه می‌دارد تا اگر تخمک بارور شد بتواند لانه‌گزینی کند. اگر تخمک بارور شود و به رحم برسد، به لایه داخلی رحم متصل می‌شود، یعنی همان لانه‌گزینی، و به رشد خود ادامه می‌دهد. از رشد رویان بافت جفت به وجود می‌آید که به جنین کمک می‌کند تا از خون مادر تغذیه کند. علاوه بر آن جفت، هورمون پروژسترون ترشح می‌کند. هورمونی که دوام حاملگی را تضمین می‌کند (۲). ولی هنگامی که رویان لانه‌گزینی نمی‌کند و جفت تشکیل نمی‌شود، میزان پروژسترون و استروژن کاهش می‌یابد. بعد از کاهش هورمون‌ها، لایه داخلی رحم ریزش می‌کند و پروستاگلاندین‌ها ترشح می‌شوند. پروستاگلاندین باعث انقباض رحم و شروع پریود می‌شود(۳،۴). با شروع خونریزی چرخه قاعدگی از ابتدا شروع می‌شود. پروستاگلاندین‌ها همچنین می‌توانند گرفتگی و درد در ناحیه شکمی‌ و یا اسهال در زمان پریود ایجاد کنند(۵). علاوه بر خونریزی قاعدگی، بعضی از افراد هنگام تخمک‌گذاری یا آزاد شدن تخمک هم لکه‌بینی دارند.

 

چرا طول و شدت پریود تغییر می‌کند؟

در بعضی از افراد چرخه‌های قاعدگی در سال‌های ابتدایی بلوغ، نوسان دارند. اما معمولا پس از چند سال، چرخه قاعدگی به ثبات نسبی می‌رسد و منظم و تکرارپذیر می‌شود. باید در هر چرخه، طول و شدت خونریزی یکسان باشد. هر چند ممکن است تغییراتی را از چرخه‌ای به چرخه دیگر مشاهده کنید چون شدت و طول پریود شما بستگی به هورمون‌هایتان دارد که می‌توانند به دلایل مختلفی کم و زیاد شوند. استرس، ورزش بیش از حد، رژیم غذایی یا مصرف قرص پیشگیری اضطراری – قرص صبح روز بعد از رابطه جنسی بدون محافظت- می‌توانند میزان هورمون‌ها را موقتا تغییر دهند.

همچنین اگر تخمک گذاری شما دچار اختلال شود و یا اتفاق نیفتد، چرخه قاعدگی از نظم طبیعی‌اش خارج می‌شود. اگر تخمک‌گذاری رخ ندهد، ممکن است شما اصلا خونریزی نکنید، یا ممکن است دیرتر از حد معمول خونریزی کنید. همچنین ممکن است شدت و طول پریود متفاوتی را تجربه کنید. در زمان نوجوانی و یا قبل از یائسگی، تخمک‌گذاری نامنظم بسیار شایع است. در این بازه‌های زمانی، رخ ندادن تخمک گذاری شایع‌ترین دلیل نوسانات پریود مانند پریود نشدن و یا خونریزی شدید، است. علاوه بر این، بیماری‌هایی مثل داشتن پلیپ‌های رحمی، فیبروم رحمی‌ و یا سندرم تخمدان پلی‌کیستیک هم می‌توانند پریود شما را دستخوش تغییر کنند. خونریزی شدید غیر قاعدگی و یا برخی داروها هم روی شدت و طول قاعدگی اثر می‌گذارند(۶).

چه نوع پریودی «عادی» است؟ یا به عبارت دیگر چه علایم و یا تغییراتی طبیعی هستند؟

• چرخه قاعدگی نرمال یا عادی بین ۲۴ تا ۳۸ روز طول می‌کشد. یعنی هر پریود باید بین ۲۴ تا ۳۸ روز بعد از شروع پریود قبلی آغاز شود.
• پریود یاخونریزی قاعدگی که بین ۴ تا ۷ روز طول بکشد سالم و طبیعی است.
• میزان خونی که از بدن دفع می‌شود اگر بین ۵ تا ۸۰ میلی‌لیتر،‌حداکثر شش قاشق غذاخوری، باشد طبیعی است. متوسط پریود حدود ۲ تا ۳ قاشق غذاخوری (۳۵ تا ۴۰ میلی‌لیتر) خون و بافت است. افرادی که بیشتر از۵ تا ۶ قاشق غذاخوری خونریزی می‌کنند، «خونریزی سنگین» دارند. برای جذب مقدار طبیعی خونریزی (۵ تا ۸۰ میلی‌لیتر) حدودا به ۳ الی ۱۶ تامپون یا نوار بهداشتی نیاز است. البته اندازه‌گیری میزان خونی که دفع می‌شود با نوار بهداشتی یا تامپون دقیق نیست. استفاده از فنجان قاعدگی روش دقیق‌تری برای اندازه‌گیری شدت پریود است. توجه کنید که تخمین میزان خونریزی سخت است و اغلب افراد آن را بیشتر از حد واقعی تخمین می‌زنند. اگر پریود شما خیلی شدید و یا دردناک است که باعث اختلال در فعالیت‌های روزانه شما می‌شود حتما این مشکل را با کادر درمانی در میان بگذارید. خونریزی طولانی مدت و شدید قاعدگی می‌تواند منجر به کم‌خونی شود.
• دیدن لخته خون به ویژه در روزهایی که خونریزی شدیدتر هست طبیعی است.
• تغییر رنگ خون قاعدگی در طول پریود طبیعی است. معمولا هنگامی که شدت خونریزی کم است رنگ خونی که دفع می‌شود تیره‌تر است (۶-۹).

پاسخ دادن به پرسش‌های روزانه احوال‌پرسی همدم و نگاهی به گزارش‌های چند ماهه در اپلیکیشن همدم در طول چرخه قاعدگی برای چند دوره متوالی به شما کمک خواهد کرد که رفتار طبیعی بدنتان را بشناسید، شدت و طول پریود خود را پیش‌بینی کنید و در صورت نیاز به مشورت با کادر پزشکی، اطلاعات مفیدی در اختیار داشته باشید.

 

منابع

 

1. Groothuis PG, Dassen HH, Romano A, Punyadeera C. Estrogen and the endometrium: lessons learned from gene expression profiling in rodents and human. Human reproduction update. 2007 Jul 1;13(4):405–۱۷٫
2. Martı́n J, Domı́nguez F, Ávila S, Castrillo JL, Remohı́ J, Pellicer A, Simón C. Human endometrial receptivity: gene regulation. Journal of reproductive immunology. 2002 Jun 30;55(1):131–۹٫
3. Poyser NL. The control of prostaglandin production by the endometrium in relation to luteolysis and menstruation. Prostaglandins, leukotrienes and essential fatty acids. 1995 Sep 1;53(3):147–۹۵٫
4. Downie J, Poyser NL, Wunderlich M. Levels of prostaglandins in human endometrium during the normal menstrual cycle. The Journal of physiology. 1974 Jan 1;236(2):465–۷۲٫
5. Arthur C, Ament ME, Song MK. Prostaglandin metabolism in relation to the bowel habits of women. Prostaglandins, leukotrienes and essential fatty acids. 1992 Aug 1;46(4):257–۹٫
6. American College of Obstetricians and Gynecologists. Committee on Practice Bulletins — Gynecology. Practice bulletin no. 136: management of abnormal uterine bleeding associated with ovulatory dysfunction. Obstet Gynecol. 2017 Jul;122(1):176–۸۵٫
7. Warner PE, Critchley HO, Lumsden MA, Campbell-Brown M, Douglas A, Murray GD. Menorrhagia I: measured blood loss, clinical features, and outcome in women with heavy periods: a survey with follow-up data. American journal of obstetrics and gynecology. 2004 May 31;190(5):1216–۲۳٫
8. Treloar AE, Boynton RE, Behn BG, Brown BW. Variation of the human menstrual cycle through reproductive life. Int J Fertil. 1967 Jan 1;12(1 Pt 2):77–۱۲۶٫
9. Kaunitz AM, Barbieri RL, Levine D, Falk SJ. Approach to abnormal uterine bleeding in nonpregnant reproductive-age women. UpToDate.[topic last updated Oct 16,, 2016]. 2016.